Historia instytutu
Powstanie Instytutu Biologii należy łączyć z decyzją Senatu Uczelni (Wyższej Szkoły Nauczycielskiej – WSN) w 1972 roku o uruchomieniu studiów na kierunku biologii. Na Wydziale zostaje zatrudniony dr hab. Jan Jerzy Stanisławski, któremu powierzono organizację Zakładu Biologii i kierunku biologii. W organizację kierunku, poza dr hab. J.J. Stanisławskim, zaangażowany był także dr Stanisław Cieśliński. Utworzenie Zakładu Biologii następuje 1 października 1973 roku, na jego kierownika powołano dr hab. J. J. Stanisławskiego.
W tym samym czasie WSN przekształcono w Wyższą Szkołę Pedagogiczną – WSP, z magisterskim, jednokierunkowym czteroletnim systemem kształcenia od roku akademickiego 1973/1974. Limit przyjęć studentów na I rok studiów na biologię ustalono na 130 osób, 30 na studia dzienne, 100 na studia zaoczne.
W strukturze Zakładu Biologii powołano 3 Pracownie pod kierownictwem: Botaniki – doc. dr S. Cieślińskiego, Ekologii i Ochrony Przyrody – doc. dr hab. J. J. Stanisławskiego i Zoologii – doc. dr Henryka Jurkiewicza.
W 1974 roku nastąpiło połączenie Zakładu Biologii z Zakładem Geografii powstał Instytut Biologii i Nauk o Ziemi, a na jego dyrektora powołano doc. Jana Jerzego Stanisławskiego. Podjął on bardzo intensywne starania o pozyskanie nowych samodzielnych pracowników naukowych – biologów. W 1974 roku pracę w WSP podjęli doc. dr hab. Danuta Tyrawska – Spychałowa i doc. dr hab. Stanisław Szydłowski, w 1975 roku – prof. dr hab. inż. Stanisław K. Wiąckowski i doc. dr hab. Tadeusz Głazek. Biolodzy uzyskali w tym czasie dużą samodzielność naukową.
W 1976 roku Instytut Biologii i Nauk o Ziemi podzielono: powstał Instytut Biologii, na dyrektora którego został powołany doc. Jan Jerzy Stanisławski i Instytut Geografii. W czwartym roku istnienia kierunku biologia w 1976 roku Instytut Biologii zatrudniał już 64 pracowników, w tym 43 nauczycieli akademickich, i był jedną z najprężniej działających jednostek naukowo-dydaktycznych Uczelni. Działania kadry Instytutu były nakierowane głównie na rozwój bazy badawczej, a przede wszystkim dostosowanie budynku przy ulicy Rewolucji Październikowej 33 do potrzeb kształcenia studentów na poziomie magisterskim oraz zorganizowanie laboratoriów naukowych i wyposażenie ich w sprzęt badawczy.
Na początku roku akademickiego 1976/77 w strukturze Instytutu Biologii były 4 Zakłady: Biochemii z Pracowniami Fizjologii Zwierząt i Genetyki, Botaniki, Ekologii i Ochrony Środowiska, Fizjologii Roślin oraz 4 Pracownie: Dydaktyki Biologii, Mikrobiologii, Podstaw Biologii, Ochrony Przyrody i Zoologii.
Już w pierwszych latach istnienia Instytutu doc. dr hab. J. J. Stanisławski zorganizował w Podzamczu Chęcińskim Ośrodek Doświadczalny Instytutu Biologii. Stanowił on doskonałą bazę doświadczalną dla studentów i pracowników. Prowadzono w nim badania niezbędne do wykonania prac magisterskich i doktorskich oraz inne, w ramach umów. Bardzo aktywną działalność doc. dr hab. J. J. Stanisławskiego na rzecz rozwoju kieleckiego ośrodka biologicznego przerwała jego przedwczesna śmierć (23 lutego 1977 roku). Miała ona duży wpływ na dalsze losy Instytutu. Ośrodek został zlikwidowany w 1981 roku.
Obowiązki dyrektora Instytutu przejął dotychczasowy wicedyrektor doc. dr Stanisław Cieśliński, który sprawował tę funkcję do 1978 roku. Instytut w dalszym ciągu się rozwijał, jednak druga połowa lat osiemdziesiątych to okres ciągłych zmian organizacyjnych związanych z dużą fluktuacją kadrową samodzielnych pracowników naukowych. Już w 1976 roku odeszli z Instytutu doc. dr hab. Danuta Tyrawska – Spychałowa i doc. dr hab. Stanisław Szydłowski. W 1977 roku zatrudnieni zostali na pełnym etacie prof. dr hab. Adam Kołątaj i doc. dr hab. Jan Gienc.
Profesor Adam Kołątaj objął funkcję dyrektora Instytutu w 1978 i sprawował ją do 1984 roku. W latach 1977-2002 miały miejsce rozmaite zmiany organizacyjne jednostek Instytutu. Utworzono, między innymi Zakłady: Podstawo Biologii i Ochrony Przyrody, Anatomii, Mikrobiologii, wyłączono Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska, który wraz z Pracownią Biologii Rozwoju uzyskał status samodzielnej Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska. Kierownictwo objął prof. dr hab. inż. Stanisław K. Wiąckowski. W 2002 roku Katedra została przekształcona w Zakład i włączona ponownie do Instytutu Biologii.
W 1984 roku dyrektorem Instytutu Biologii został mianowany doc. dr hab. Jan Gienc, który sprawował tę funkcję do 1987 roku. Od 1987 do 1990 roku dyrektorem Instytutu był ponownie doc. dr hab. Stanisław Cieśliński, a od 1990 do 1996 roku – dr Marian Schmidt.
Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte to dobry okres w dziejach Instytutu. Systematycznie zwiększała się liczebność kadry naukowo-dydaktycznej. Do początku lat dziewięćdziesiątych prawie 30 pracowników naukowo-dydaktycznych Instytutu uzyskało stopnie naukowe doktora. Trzech pracowników uzyskało stopnie naukowe doktora habilitowanego (Jerzy Čmak – 1978, Stanisław Cieśliński- 1981, Irena Wiąckowska–1988). Zapotrzebowanie Instytutu na samodzielnych pracowników naukowych było zaspokajane przede wszystkim dzięki zatrudnianiu osób z zewnątrz. Kadrę samodzielnych pracowników uzupełniali także zatrudnieni na 1/2 etatu nauczyciele akademiccy z różnych ośrodków naukowych. Byli to doc. dr hab. Henryk Jurkiewicz (1973-1978), prof. dr hab. Maciej Żurkowski (1985-1987), prof. dr hab. Lidia Bassalik – Chabielska (1980-1984), doc. dr hab. Danuta Cichy (od 1978), doc. dr hab. Kazimierz Olech (1978), prof. dr hab. Zygmunt Staszewski (1982-1990), prof. dr hab. Adam Szember (1978-1979), prof. dr hab. Janusz Gil (1984-1986). W latach osiemdziesiątych pierwsi pracownicy Instytutu Biologii uzyskali tytuły profesorów nadzwyczajnych (Tadeusz Głazek -1982, Jan Gienc – 1986, Jerzy Čmak – 1988) i zwyczajnych (Adam Kołątaj – 1982, Stanisław K. Wiąckowski-1986).
Już w pierwszych latach istnienia, dzięki dużemu zaangażowaniu pracowników, Instytut Biologii stał się ważną dla Uczelni, prężnie działającą jednostką naukowo-dydaktyczną. Posiadał mikroskop elektronowy i wiele innej unikatowej aparatury badawczej, takiej jak na przykład spektrofotometry, spektrokolorymetry, ultrawirówki i komory klimatyzacyjne. W 1988 roku pojawiły się w Instytucie pierwsze komputery.
Pracownicy podejmowali rozległą i zróżnicowaną działalność naukową. Problematyka badawcza była odbiciem zainteresowań naukowych pracowników poszczególnych Zakładów. Wyniki prac badawczych były publikowane w wielu podręcznikach, monografiach i artykułach naukowych, zagranicznych, krajowych i regionalnych. Pracownicy Instytutu prowadzili współpracę naukową z wieloma uczelniami i instytucjami naukowymi w Polsce, nawiązywano pierwsze kontakty międzynarodowe (Czechosłowacja, USA).
Działalność naukowa Instytutu wyrażała się także w coraz liczniejszym uczestnictwie pracowników w konferencjach krajowych i międzynarodowych, na których przedstawiali wyniki swoich badań. Instytut był organizatorem konferencji, sympozjów i sesji naukowych o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim, a nawet międzynarodowym. Wielu pracowników prowadziło również działalność na rzecz oświaty i współpracowało z wieloma placówkami w regionie. Studenci biologii mieli możliwość rozwijania swoich zainteresowań i prowadzenia działalności naukowej w istniejących w Instytucie Biologii studenckich kołach naukowych: Przyrodników, Ochrony Przyrody i Botaników. Możliwości rozwojowe Instytutu były jednak mocno ograniczone sytuacją lokalową. Dopiero po przeniesieniu go w 1993 roku do nowego budynku przy ulicy Świętokrzyskiej 15 rozpoczął się nowy etap w rozwoju Instytutu. Kadra była już wówczas w miarę ustabilizowana. W 1989 roku w Instytucie został zatrudniony kolejny samodzielny pracownik naukowy prof. dr hab. Andrzej Leśniak. W 1992 roku została zatrudniona prof. dr hab. Teresa Mrozińska-Broda.
W roku akademickim 1996/97 Instytut Biologii składał się z siedmiu Zakładów: Anatomii Porównawczej i Kręgowców, Biologii Ogólnej i Ochrony Przyrody, Botaniki, Dydaktyki Biologii i Ochrony Środowiska, Fizjologii Roślin, Genetyki, Zoologii oraz 2 Pracowni: Biologii Komórki i Mikrobiologii.
Poza Instytutem funkcjonowała Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, którą kierował prof. zw. dr hab. inż. Stanisław K. Wiąckowski, z pracownią Biologii Rozwoju, którą kierowała dr hab. Irena Wiąckowska. Łącznie w Instytucie i Katedrze było zatrudnionych 61 nauczycieli akademickich, w tym ośmiu profesorów i doktorów habilitowanych (jeden na 1/2 etatu), 23 pracowników inżynieryjno-technicznych i administracyjnych.
Dyrektorem Instytutu na kadencję 1996-1999 mianowano dr. hab. Tadeusza Kudera.
Dnia 28 lutego 1997 roku zmarł w wieku 67 lat prof. dr hab. Jan Gienc. Także w 1997 roku odszedł z pracy w Instytucie Biologii prof. zw. dr hab. Adam Kołątaj. Instytut był już wtedy bardzo mocną naukowo jednostką na Wydziale. Tematyka badawcza Instytutu była zróżnicowana i odzwierciedlała zainteresowania naukowe pracowników w zakładach. Dotyczyła badań w zakresie anatomii zwierząt, biochemii, genetyki i fizjologii organizmów, taksonomii oraz ekologii glonów i grzybów, zróżnicowania szaty roślinnej i fauny Gór Świętokrzyskich, biologii komórki, ochrony przyrody, dydaktyki biologii i ochrony środowiska.
W 1999 roku dyrektorem Instytutu został mianowany dr Marek Stachurski i sprawował tę funkcję do 2006 roku. Instytut konsekwentnie wzmacniał się kadrowo, powiększa bazę lokalową, aparaturową i laboratoryjną. W 1997 roku zatrudniono w nim dr hab. Joannę Michalik, w 1999 roku – dr. hab. Andrzeja Wójcika, w 2001 roku prof. dr. hab. Wiesława Kacę, w 2002 roku dr. hab. Pawła Parniewskiego i dr. hab. Jana Pilarskiego, w 2003 roku dr. hab. Zbigniewa Lechowskiego i prof. dr. hab. Ryszarda Ligowskiego.
Dyrektorem Instytutu Biologii na lata 2006-2014 został mianowany prof. dr hab. Jan Pilarski. Przyjęto do pracy w Instytucie kolejnych samodzielnych pracowników – w 2007 roku dr. hab. Waldemara Celarego i dr hab. Ewę Krzemińską. W okresie tym odeszli na emeryturę profesorowie: Stanisław K. Wiąckowski, Teresa Mrozińska-Broda, Danuta Cichy, Irena Wiąckowska, Stanisław Cieśliński, Andrzej Leśniak i Zbigniew Lechowski. Natomiast z pracy w Instytucie zrezygnowali profesorowie: Paweł Parniewski, Ryszard Ligowski i Ewa Krzemińska.
Oznaką mocnej pozycji naukowej Instytutu Biologii oraz stabilizacji kadrowej są uzyskiwane coraz liczniej przez zatrudnionych w nim pracowników stopnie doktora habilitowanego i tytuły profesora. W latach 2003-2014 stopnie naukowe doktora habilitowanego uzyskali: Andrzej Massalski (2003), Teodora Król (2003), Bożena Witek (2004), Jan Pałyga (2005), Anna Lankoff (2007), Janusz Łuszczyński (2008). Stanisław Huruk (2009), Małgorzata Jankowska-Błaszczuk (2009), Jolanta Klusek (2010), Renata Piwowarczyk (2012), Rafał Podlaski (2012), Aleksander Szczurkowski (2012), Ilona Żeber-Dzikowska (2012), Michał Arabski (2013), Andrzej Kowalski (2013), Andrzej Borkowski (2014), Joanna Czerwik-Marcinkowska (2014) i Grażyna Świderska-Kołacz (2014). Tytuły profesorów uzyskali: Tadeusz Kuder (2004), Andrzej Wójcik (2006) , Jan Pilarski (2009) i Anna Lankoff (2014).
W 2009 roku w Instytucie Biologii było zatrudnionych 78 pracowników, w tym 62 nauczycieli akademickich (4 profesorów tytularnych, 8 doktorów habilitowanych 38 adiunktów, 7 starszych wykładowców, 5 asystentów) i 16 pracowników inżynieryjno-technicznych i administracyjnych.
Dynamiczny rozwój kadry naukowej Instytutu Biologii umożliwił w 2007 roku uzyskanie przez Wydział Matematyczno-Przyrodniczy uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk biologicznych w dyscyplinie biologia. Otwarto w 2008 roku pierwszy przewód doktorski, mgr Iwony Katarzyny Koniecznej. Do 01.07.2015 roku zakończono 11 przewodów doktorskich a kolejnych otworzono 14, we wrześniu 2015 r. przewidywana jest następna obrona pracy doktorskiej.
Obecnie, na lata 2014-2016 funkcję dyrektora Instytutu Biologii objęła dr hab. Grażyna Świderska-Kołacz
W 2015 r. stopnie doktora habilitowanego nauk biologicznych uzyskały Jolanta Bąk-Badowska oraz Elżbieta Nowak. Przewiduje się, że w najbliższych trzech latach, pięciu doktorów uzyska stopień doktora habilitowanego nauk biologicznych, a we wrześniu 2015 r. planowana jest obrona pracy doktorskiej.
Na dzień 1 lipca 2015 r. w Instytucie Biologii jest zatrudnionych 60 osób, w tym 47 nauczycieli akademickich (4 profesorów tytularnych, 19 doktorów habilitowanych, 20 doktorów, 1 docent, 3 starszych wykładowców), 12 pracowników naukowo-technicznych i 1 administracyjny.
Aktualnie Instytut Biologii dysponuje wieloma specjalistycznymi laboratoriami, m.in. biologii medycznej, epigenetyki, biotechnologii, nowoczesnych metod biologii, cytogenetyki, fizjologii roślin, fizjologii zwierząt, immunologii, mikrobiologii, biochemii i genetyki. Laboratoria te wyposażone są w nowoczesną aparaturą, m.in. są to cytometr przepływowy, transmisyjny mikroskop elektronowy i inne wysokiej klasy mikroskopy (fluorescencyjne, konfokalny), aparatura do badań in vitro (inkubator CO2, komora laminarna), czytnik wielodetekcyjny mikropłytkowy, ultramikrotom, system do hodowli komórkowej, analizator hematologiczny, system do elektroforezy, skaner do mikromacierzy DNA, aparaty PCR, analizator palinologiczny i inne zakupione ze środków unijnych. Laboratoria są systematycznie unowocześniane przy wsparciu środków unijnych.
Od wielu lat funkcjonuje w Instytucie Herbarium, nad którym pieczę sprawuje Zakład Botaniki. W 2008 roku Herbarium uzyskało nowe, doskonale wyposażone pomieszczenia w nowym budynku G Wydziału i może służyć całej społeczności naukowej.
Ważnym dla biologów wydarzeniem było podpisanie 25 maja 2005 roku między Prezydentem Kielc i władzami Uczelni porozumienia w sprawie wspólnego budowania Ogrodu Botanicznego w Kielcach. Pracownicy Instytutu, a zwłaszcza Zakładu Botaniki, sprawują nadzór naukowy nad funkcjonowaniem ogrodu. Wieńczy to wieloletnie starania pracowników Instytutu, a zwłaszcza prof. dr. hab. Stanisława Cieślińskiego o utworzenie w Kielcach Ogrodu Botanicznego. Opracowany projekt zakłada jego lokalizację u podnóża i na stokach Karczówki, w rejonie ulic Jagiellońskiej i Karczówkowskiej. W 2008 roku poczynione zostały pierwsze prace inwestycyjne.
Studenci Instytutu Biologii mogą rozwijać swoje zainteresowania naukowe indywidualnie, w czasie wycieczek i wyjazdów naukowych, oraz najczęściej w 11 studenckich kołach naukowych, m.in.: Ochrony Przyrody (od 1974), Przyrodników (od 1976), Botaników (od 1978), Paleontologów (od 1998), Anatomów (od 2001), Fizjologów Kręgowców (od 2005), Genetyków i Biochemików (od 2006).
Tradycją studenckiego ruchu naukowego są corocznie organizowane uczelniane sesje naukowe, na których wyniki swojej pracy naukowej może przedstawić każdy student, także niezrzeszony w kole naukowym. Pracownicy Instytutu Biologii, głównie opiekunowie kół, wnoszą istotny wkład w sprawnie funkcjonujący studencki ruch naukowy Uczelni, wielokrotnie uczestniczyli w organizacji corocznych uczelnianych sesji naukowych, odbywających się od ponad 20 lat oraz redakcji naukowej „Zeszytów Studenckiego Ruchu Naukowego”.
Instytut Biologii wprowadził w 1999 roku dwustopniowy system studiów trzyletnich studiów licencjackich (studia pierwszego stopnia) i dwuletnich uzupełniających magisterskich (studia drugiego stopnia. W 2003 roku wprowadzono na studiach możliwość wyboru specjalności. Od roku akademickiego 2014-2015 na kierunku Biologia istnieje możliwość kształcenia na dwóch specjalnościach, na studiach pierwszego stopnia oraz na czterech specjalnościach, na studiach drugiego stopnia.
Od roku akademickiego 2012/2013 Instytut Biologii prowadzi studia III stopnia –studia doktoranckie w dziedzinie biologii, cieszące się dużym zainteresowaniem wśród absolwentów nie tylko kieleckiej Uczelni.
Doświadczenie naukowe pracowników Instytutu oraz stale unowocześniana baza aparaturowa pozwala na prowadzenie badań naukowych obejmujących szeroki zakres tematyczny, od badań podstawowych po stosowane. Pracownicy są autorami lub współautorami opracowań o dużym znaczeniu i zasięgu, kierują lub są głównymi wykonawcami grantów Ministerstwa Nauki Szkolnictwa Wyższego i innych. Publikują wyniki swoich badań w znaczących czasopismach o zasięgu krajowym i międzynarodowym, również w czasopismach z listy filadelfijskiej.
Pracownicy Instytutu od wielu lat prowadzą rozległą współpracę z wieloma uczelniami i placówkami naukowymi w Polsce i zagranicznymi. W ponad 40 letnim istnieniu Zakładu i Instytutu Biologii zorganizowano wiele konferencji oraz sympozjów o dużym znaczeniu naukowym. Pracownicy Instytutu biorą aktywny udział w pracach towarzystw i organizacji naukowych, są członkami komitetów Polskiej Akademii Nauk. Od wielu lat działają w Instytucie oddziały towarzystw naukowych, takich jak Polskie Towarzystwo Botaniczne oraz Entomologiczne. Instytut był organizatorem 49. Zjazdu PTB w 1992 roku. W 2000 roku w Instytucie powstał Oddział Polskiego Towarzystwa Anatomicznego (PTA), a jego przewodniczącym został prof. dr hab. Tadeusz Kuder. W 2005 roku został zorganizowany w Kielcach 21. Zjazd PTA.
Przyszłość Instytutu, a zwłaszcza profil kształcenia łączący się z jego rozwojem naukowym wiąże się z koniecznością dalszej rozbudowy nowoczesnej infrastruktury badawczej i dydaktycznej. Odpowiednia baza stanowi warunek konieczny zapewnienia wysokiej jakości kształcenia i odpowiedniego poziomu prowadzonych badań naukowych. Jakość usług edukacyjnych jest szczególnie ważna w otwartej przestrzeni edukacyjnej i naukowej. Realizacja wspólnych przedsięwzięć badawczych i edukacyjnych z partnerami krajowymi i zagranicznymi musi być oparta na zasadach równowagi. Równowaga ta w dużym stopniu zależy od warunków lokalowych, sprzętowych i organizacyjnych. Nowoczesna baza naukowa i dydaktyczna czyni z Instytutu Biologii liczącego się partnera, nie tylko dla instytucji naukowych i edukacyjnych, ale również dla przedsiębiorców, instytucji, otoczenia biznesu, kultury. Powinna stwarzać warunki do budowania pozycji Instytutu Biologii (Uczelni), jako ważnego czynnika rozwoju, a zarazem „okna na świat” dla regionu.
Wyzwaniem dla Instytutu Biologii (Uczelni), winno być inspirowanie i efektywne wykorzystywanie różnorodnych możliwości i współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym, kulturalnym, edukacyjnym, samorządowym. Szczególnej troski wymaga realizacja przedsięwzięć podejmowanych przy współudziale partnerów zewnętrznych (w tym samorządów), które stwarzają możliwość powstawania nowych rozwiązań o charakterze systemowym, mogących stać się wyróżnikiem działalności Instytutu Biologii, między innymi w obszarze rozwoju systemu ochrony zdrowia, ochrony przyrody i środowiska, przedsiębiorczości akademickiej – w powiązaniu z działalnością Kieleckiego Parku Technologicznego i Regionalnego Centrum Naukowo-Technologicznego.
Należy także podkreślić duże zaangażowanie, od wielu lat kadry naukowej Instytutu Biologii w badania na rzecz regionu świętokrzyskiego, jak również w działalność miejscowych organizacji i instytucji, między innymi: Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach, Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Kielcach, Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Kielcach, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego, Urzędu Miasta Kielc i innych.
